Over welke taal wil ik het hebben? Je hebt immers spreektaal, gebarentaal, schrijftaal en nog en groot aantal meer: dokterstaal e.d. Taal wordt ook nog bestudeerd in de taalwetenschappen die, zo heet dat, onder taal een systeem van tekens verstaan met behulp waarvan gedachten kunnen worden gecodeerd. Wat moet ik daar weer onder verstaan? En de vraag: 'welke gedachten'? wordt weer beantwoord in de semantiek. Toe maar!!!
Van deze wetenschappen weet ik nauwelijks iets maar... daarover wilde ik het dan ook niet hebben. Derhalve...
Wel over de taal, gebruikt als communicatiemiddel. Dan moet er wel een taal zijn. Díe taal kun je vinden o.a. in het woordenboek, alle woorden alfabetisch geordend en achter de dubbele punt: m/v, synoniemen etc. Zo heb ik op het gymnasium zes talen geleerd: Nederlands (daarvan 'beheerste' ik al aardig wat), Frans, Duits, Engels, Grieks en Latijn. Dat was woordjes, vervoegingen, verbuigingen, stamtijden etc. van buiten leren. De Franse leraar begon zijn eerste les met: "Je suis Henri Boulan, pour vous monsieur Boulan et je suis né à le Havre". Er werd druk gebruik gemaakt van de Linguafooncursus en vanaf het tweede jaar werd in de les alleen nog Frans gesproken. Over dat laatste heb ik het dus: de gesproken taal.
Wat te denken van deze bewering: 'De taal is gansch een volk'? 'Sneek' is in het Fries 'Snits', 'Leeuwarden' is 'Ljouwert'. Wat te denken van: 'Wij leven in de wereld van onze woorden'? Denk aan de Belgische taalstrijd.
Door hun wereld onder woorden te brengen scheppen de mensen zich een leefwereld. Voor sommige christenen is dit zoveel als een blasfemie. In genesis staat immers dat God sprak en daarmee schiep. Evengoed moest Adam later alle dieren een naam geven en toen was een paard een paard etc. Waarom niet de planten een naam gegeven?
Met andere ogen bekeken: God zweefde over de oersoep (volgens genesis dan) en al sprekend bracht Hij orde in de chaos. Mijn kleindochter was vier weken op vakantie in Marokko en speelde daar met Marokkaanse kindertjes. Ze vond die kindertjes best lief, maar 'snapte er niks van' en was dus ook weer blij naar huis terug te gaan want dan kon ze weer gewoon 'praten'.
Onder woorden brengen is dus de chaos betekenis geven. Even een zijpaadje: woorden hebben hun betekenis in hun context. “Zijn standpunten zijn van beton” is niet letterlijk bedoeld, natuurlijk. 'Hij had het over 'mijn vlees en bloed' en bedoelde daarmee zijn kinderen. Voor hen zou hij 'door het vuur gaan'. Meer voorbeelden mag je zelf verzinnen.
Met doodgewone woordenboekenwoorden kun je onder woorden brengen wat je met een formule niet lukt. Vervang 'mijn vlees en bloed' maar eens door de chemische formules. Spelen met taal is voor sommigen (velen?) even leuk als ronddolen in een doolhof op de kermis. “Spielerei”, zegt de Duitser.
Wij leven dag in dag uit in ons universum van woorden. Wat niet onder woorden gebracht kan worden heeft geen betekenis, daarover kan dan ook niet van gedachte worden gewisseld. Nog een paar dingen:
1. Onder woorden brengen is, zoals gezegd, iets anders dan op formule brengen. Woorden sluiten 'waarden' en 'emoties' in. Geleerden kunnen gerust emotioneel worden over de schoonheid van hun formules, e-mc^2, daar is niets op tegen. Maar als ze met formules werken doen ze dat juist om emoties buiten te sluiten.
2. Mensen zijn in hun woorden aanwezig en anderen reageren met woorden om er ook te zijn. In een ontmoeting 'stommetje spelen' wordt al gauw als ontkenning of agressie gezien.
3. Zo nu en dan komt er een bekende schrijver of dichter die nieuwe uitdrukkingen creëert: 'kommer en kwel', 'minkukel', 'denkraam', allemaal van Maarten Toonder in de strip Olivier B. Bommel, na jaren opgenomen in de nieuwe editie van de Grote van Dale en daarmee horend tot de Nederlandse taal. Taal leeft en verandert dus voortdurend. Tegenwoordig kennen we hier een straattaal die zich ontwikkelt met een snelheid die tot nu toe ongekend was.
Déze taal (deze manier van onder woorden brengen) hoort bij déze bepaalde gemeenschap van mensen, 'bij déze wereld', die van de islam, van de hindoes of van de... noem maar op. Desnoods heel anders dan 'onze' wereld, de westerse. Toch is telkens díe wereld voor díe gemeenschap 'van betekenis' geworden. Wij, westerlingen vinden hun wereld desnoods verschrikkelijk, zij vinden dat ze er zichzelf en groot door zijn geworden. Taal sticht een wereld van betekenis en houdt bovendien die wereld bij elkaar.
Een heel apart probleem is het 'verstaan' van het woord. Al schrijvende ben ik me dat voortdurend bewust.
“Ik verstá je wel, maar het zégt me niks”!!! Net even iets anders dan: “Ik begrijp wat je zegt maar ben het niet met je eens”. De leefwereld van de ander is niet hetzelfde als zijn puur rationele beweringen. Van boven op Nederland neerkijkend denkend wel eens: 'Wat een lappendeken! Niet alleen politiek maar ook en vooral religieus'. En het rare is dat christelijk gereformeerden eerst gereformeerden waren en die waren daarvoor hervormden en die waren daarvoor roomsen en die waren daarvoor heidenen. En dan zouden we de genen van onze voorouders in ons DNA met ons meedragen. Doen we in feite ook. Alleen maar die genen of ook de woorden van de voorouders en wat daarmee samenhangt? Wat is de inhoud van dat woord 'erfenis'?
Maar dat is meer dan voldoende materie voor een eventueel volgend deel.
Groeten.
Fons.
PS. Als je alles nog eens hééél breed uitgemeten wilt lezen dan schaf je H.M.Kuitert aan: Voor een TIJD een tijd een Plaats van GOD. Wel een hele kluif! (beeldspraak)
