De Joden hielden het bij de maandkalender en elke maand begon met de nieuwe maan. Het Joodse jaar bestond uit 12 maanden, ieder van 29 of 30 dagen is 354 dagen. Maar... dat is 11 dagen te kort. Om de kalender ‘in de pas’ te houden met het ritme van de seizoenen voegden ze elk schrikkeljaar (telkens na 3 jaren dus) een extra maand toe.
De kalender was verder vooral voor de rabbi’s een bron van esoterische (bestemd voor ‘ingewijden’) lessen of beschouwingen. En uiteraard voor veel eindeloze discussies om de discussie. Rabbi’s zijn échte Joden!
Maar er waren voortdurend aanpassingen nodig b.v. om de feesten in het juiste seizoen te laten vallen. En dat was vooral van het grootste belang met Pesach (Paasfeest), dat diende te beginnen tijdens de eerste volle maan na de ‘equinox’ (dag en nacht even lang) van de lente.
In de bijbel hebben de meeste maanden nog hun Babylonische naam behouden. Er was van de ballingschap het tóch een en ander blijven hangen.
Het christendom nam de binding van de kalender aan de maancyclus van de Joden over. ‘Verplaatsbare feesten’ bewogen zich dus door de jaarkalender, wat een herinnering wekt aan de bij primitieve volkeren algemene bewondering voor het zo veranderlijke hemellichaam van de nacht.
Het meest belangrijke feest was natuurlijk Pasen. Paasdag, zegt het Engels boek ‘Book of Common Prayer’, is altijd: ‘de zondag ná volle maan, die valt op of na de 21ste maart. Is het volle maan op zondag, dan is het de zondag daarop Pasen. (zondag 21ste volle maan? 28ste: Pasen; zondag 22ste volle maan? 28ste: Pasen.)
Tenminste een dozijn feesten werden gedateerd afhankelijk van Paaszondag, óf ze vielen een bepaald aantal weken ervóór óf erna. Het bepalen van de Paasdatum was dus een zaak van belang en tevens een symbool van ‘anders zijn dan de Joden’. Het NT leerde dat Jezus was gekruisigd de vrijdag vóór Pesach, het Joodse Pasen. Maar de berekening werd door vele christenen te ingewikkeld gevonden en was destijds dus een onderwerp van heftige discussies. Er is niet zó veel veranderd!
De christenen immers wisten uit de evangeliën dat Jezus op vrijdag was gestorven en ‘de derde dag’ was verrezen en daarmee was de zondag bedoeld. De Joodse Pasen viel niet altijd op zondag. De ruzie over dit onderwerp leidde tot een van de eerste schisma’s nl. dat tussen de Oosters Orthodoxe Kerk en de Rooms Katholieke Kerk. Op het eerste oecumenische wereldconcilie van Nicea (325) was één van de onderwerpen: vaststellen wanneer Pasen moet worden gevierd. En men kwam inderdaad tot een oplossing: de maandkalender handhaven, maar dan zó dat Pasen altijd op een zondag viel.
Maar als je denkt dat daarmee het probleem was opgelost, vergeet het maar! De maanfasen moesten voorspeld worden voor de toekomst. Besturen is vooruitzien! De bisschop van Alexandrië kreeg die taak toegewezen omdat in Alexandrië een beroemd astrologisch centrum was gevestigd. Maar… er was weer geen overeenstemming te krijgen over de manier van voorspellen en dat leidde weer tot verdeeldheid, zodat in verschillende delen van de wereld Pasen op een verschillende dag werd gevierd.
(Moet je nu niet om lachen, want er is in feite nauwelijks iets veranderd! De Imitatio Christi is altijd weer een heel probleem gebleken!)
Gregorius XIII, paus van 1572 tot 1585 verwierp het Juliaanse jaar omdat het niet nauwkeurig genoeg was. Het werkelijke jaar (toen berekend op 365 dagen, 5 uren, 48 minuten en 46 seconden) was immers 11 minuten en 14 seconden korter dan het Juliaanse jaar (365 dagen en 6 uren). De equinox in de lente was door het eerste concilie van Nicea (325) vastgepend op 21 maart. Maar in 1582 viel de Juliaanse equinox op 11 maart, tien dagen te vroeg dus… dat kón niet! En Gregorius hakte rigoureus de knoop door.
Ik sla maar wat historische gegeven over. Maar het is geinig om te horen wat het voor gevolgen had dat Gregorius zomaar 10 dagen op de kalender wegmoffelde.
* Werknemers eisten hun volle maandsalaris voor de kortere maand en de werkgevers weigerden. Stakingen en Tweede Kamervragen!!!
* Gelovigen mopperden omdat hun leven door een pauselijk besluit 10 dagen was bekort.
* Protestant Engeland en dito Amerika namen de Gegorius-kalender niet over omdat die ‘uit Rome’ kwam. Maar toen ze eindelijk overstag gingen reikte bijna twee eeuwen later in 1768 Benjamin Franklin (64 jaar), geestig als altijd, het volgende aan: ‘Weest niet verstomd, kijkt niet, dierbare burgers, verachtend naar zo’n diefstal van dagen, treurt niet om het verlies van zoveel tijd, maar troost uzelf dat u minder uitgaven hebt en minder zorgen. En wat een genoegdoening zal het zijn voor hen, die graag hun hoofd op het kussen te rusten leggen, dat zij op de 2de gaan slapen en pas de 14de wakker hoeven worden’.
Er is nog meer te vertellen over de totstandkoming van ‘ons’ jaar, waarmee we zo vanzelfsprekend vertrouwd zijn. Maar het heeft wel mooi op zijn allerminst ruim 7500 jaar geduurd voor het zover was gekomen.
En tot nu toe is er nóóit een moment geweest dat het hele mensdom dezelfde kalender accepteerde. De Islam b.v. vereist nog steeds gehoorzaamheid naar de letter aan het woord van de profeet en de tekst van de Koran. In het kader van wereldhandel e.d. wordt daar wél de Gregoriaanse kalender gebruikt, want ook dáár ‘gaet de cost voor den baet uyt’.
En dan hebben we het nog niet gehad over die ‘rare’ Chinezen, die pas in 1911 de westerse kalender overnamen, niet over de Russen, die bij de revolutie een vijfdaagse week invoerden (vier dag werken, één dag vrij) en zes weken in één maand en ook hebben we het niet gehad over ver afgelegen culturen, die allemaal weer hun eigen ‘oplossingen’ hadden.
De volgende keer maken we de geweldige stap naar… het uur.
Groeten.
Fons.
