De Egyptenaren waren op hun manier even wetenschappelijk als praktisch als religieus. Die hadden nog geen problemen met de verhouding tussen geloof en wetenschap. Ze hebben kans gezien de lengte van het zonnejaar op een andere manier te bepalen en van die bepaling een zinnig, religieus en vooral praktisch gebruik te maken.
Egyptenaren zijn niet zo beroemd om hun astrologie. Die was iets anders van aard en in die zin wat minder ontwikkeld dan die van de Grieken en andere volkeren rond de Middellandse Zee. De Egyptische astrologie had meer een religieus karakter. Maar… ze waren rond 2500 v.C. blijkbaar tóch al vrij nauwkeurig in staat te voorspellen wanneer de opkomende of ondergaande zon de top van hun obelisken zou ‘vergulden’.
De Egyptenaren vonden een jaarkalender uit die voorzag in de dagelijkse en praktische behoeften van het hele land. In 3200 v.C. vormden de Nijl-vallei en de Nijl-delta één keizerrijk, dat 3000 jaar zou bestaan tot aan het tijdperk van Cleopatra. En deze eenheid was mede door de Nijl tot stand gekomen. Hún oplossing was…. De Nijl! (En niet de maan!) *)
In een onverstoorbaar ritme legt de langste rivier van Afrika zijn 4000 kilometer lange weg af, onderweg de regen en smeltende sneeuw verzamelend uit het Ethiopisch hooggebergte en van heel Noord-Oost-Afrika. Hij eindigt tenslotte in één groot kanaal en bereikt zo de Middellandse Zee.
Pharao’s rijk heette dan ook heel treffend ‘keizerrijk van de Nijl’. Herodotus noemde Egypte ‘Gave van de Nijl’. En de degenen die met een soort doodsverachting op zoek gaan naar de bronnen van de Nijl hebben iets van de mystieke glans van de zoekers naar de Heilige Graal. En dat tot op de dag van vandaag. Er is niet zó veel nieuws onder de zon.
Het jaarlijkse wassen van het water markeerde het moment op de kalender voor zaaien en oogsten in drie seizoenen: overstroming, groei en oogst. De vloed, die duurde van eind juni tot laat in oktober, bracht vruchtbare, rode klei, waarin de gewassen werden geplant. Hun groei duurde tot laat in februari en de oogst duurde van laat in februari tot eind juni. Drie perioden van 4 maanden dus!
Het wassen van de Nijl was het begin van het Egyptische jaar. De primitieve Egyptische kalender was een ‘Nijlmeter’, een eenvoudige verticale schaal, waarop de hoogte van de vloed jaarlijks werd genoteerd.
Het was al spoedig duidelijk dat de Nijl op geen enkele manier te doen had met de maan. Maar al vrij spoedig bedachten ze dat een jaar met 3x4 maanden van 30 dagen plus 5 extra dagen een ‘mooi’ jaar vormden. En zo kenden ze vanaf 4241 v.C. een ‘burgerjaar’ of ‘Nijljaar’.
Ten slotte werd Sirius, de helderste ster uit het zonnebeeld Grote Hond erbij betrokken. Als die (één keer per jaar) tegelijk met de zon boven de horizon kwam – de vloed was dan ongeveer op zijn hoogtepunt – begon het nieuwe jaar met een vijf dagen durend feest. Nieuwjaar in de zomer dus!
En de Egyptenaren zouden de Egyptenaren niet zijn als dat geen godsdienstig feest was.Op de eerste drie dagen werden achtereenvolgens herdacht en vereerd: Osiris, wellicht de grootste god, want: ‘god van de Nijl’, de levensader die aan de basis stond van het bestaan van Egypte en het leven van de Egyptenaren.
De tweede dag was gewijd aan zijn zoon Horus, die wonderbaarlijk was geboren. Die ook al.
De derde dag was van zijn zuster Isis, die tevens zijn vrouw was. Van deze laatste twee zijn beeldjes gevonden: Isis met de kleine Horus op haar schoot. Als christen moet je uitkijken anders denk je Maria met het kindeke Jezus te zien en steek je een kaarsje op.
Op de laatste twee dagen stonden negatieve krachten (goden dus) in het middelpunt van de belangstelling en ceremonieën. Die werden 'bezworen'.
Er was natuurlijk nog steeds een verschil met het werkelijke jaar dat ietsje langer dan precies 365 dagen duurt. Dat hebben onze astronomen berekend m.b.v. allerhande telescopen en computers. Maar het verschil was zó gering dat het het niet storend was.
Julius Caesar nam de Egyptische kalender over en noemde hem de Juliaanse kalender. En deze kalender overleefde de Middeleeuwen en werd nog in de 16de eeuw gebruikt door Copernicus.
De Egyptenaren waren niet helemaal onafhankelijk van de maan. Vele volkeren – waaronder de Egyptenaren – hadden in de maancyclus een gids voor bepaalde religieuze feesten en mystieke vieringen. Zelfs heden ten dage zijn er nog, die beheerst worden door hun door de maan gestuurde religie. Het dagelijks ondervonden ongemak van moeten leven bij een maancyclus is voor hen zelfs een bewijs van geloofstrouw geworden. Wanneer precíes begint de Ramadan? Voel je ‘m? Daarover wordt jaarlijks verwoed gediscussieerd.
Volgende keer zijn de Joden aan de beurt.
Groeten.
Fons.
*) Luna fallax: ‘Crescens decrescit, Decrescens crescit’ = letterlijk: ‘Bedrieglijke maan: groter wordend wordt zij kleiner, kleiner wordend wordt ze groter’. Dat is dus een ‘ludiek’ grapje. Als de maan de vorm van een D heeft (Decrescens) wordt ze groter, als ze de vorm van een C heeft (Crescens) wordt ze kleiner.
