In de eerste jaren was de verhouding tussen beide families licht problematisch, zal ik het maar wat vergoelijkend noemen. Voor de ene familie was mijn moeder een ‘duvelinne’ en ik een ‘satanskind’ en in de andere familie maakte men zich grote zorgen of het met ons gezinnetje – vooral met de kinderen – wel goed zou aflopen. ‘Twee geloven op één kussen…’. Je weet wel.
Tegen de familietradities in werd ik naar de kattelieke opa genoemd en hij was bovendien mijn peter. Mij naar mijn vaders vader vernoemen, zoals in de familie te doen gebruikelijk was, kón niet. Wie vernoemt als katteliek zijn eerstgeborene nu naar een ‘ketter’?
De oudste zus van mijn vader was getrouwd met een man die ‘vrijzinnig’ was. Ik (goed zes jaar oud) had op mijn manier uitgevonden dat hij ‘tamelijk’ (net als bij ‘vrij’ warm weer) ‘verstandig’ (zoals bij ‘zinnig’ antwoord) was. ‘Tamelijk verstandig’ dus. Hij had er in ieder geval voor gezorgd dat de lieve vrede weer werd hersteld en zo mocht ik – bijna zeven jaren oud – bij de prottestantse opa voor de eerste keer op vakantie.
Opa was een klein, witgrijs, vriendelijk en heel lief mannetje. Hij was vanaf zijn petje tot en met zijn schoenen helemaal in het zwart gekleed. Hij praatte heel zachtjes en zat veel te lezen. ‘Fongsie’ noemde hij mij, want zo praten ze daar op de Hollandse eilanden.
Oom en tante waren in haar ouderlijk huis ingetrokken, hadden het flink verbouwd en ze zorgden voor opa en de ongelukkige jongste tante. Die kon niet praten, niet zelf eten en niet alleen naar de w.c. Er was geen oma, want die was gestorven toen die jongste tante was geboren. En er was nog een neef. Die was ruim een jaar ouder dan ik. Die was net als ik ‘te vroeg geboren’ (zo werd gesmiespeld) maar ik had eerst nog een zusje gehad dat dood was geboren. Beetje historisch onderzoek en wat bronnenstudie en je komt jaren later toch een keertje achter de waarheid.
De oom was een mooi type. Heel bruin, hel blauwe ogen en als hij lachte zag je een gouden kies. Hij bouwde huizen. Hij had ook een jachtgeweer met twee lopen. Op een avond schoot hij op verzoek van tante vanaf een bank in de achtertuin met één schot zo maar een eend uit de lucht. Ik vond dat zielig. Maar hij zei dat hij een jachtvergunning had.
Met die oom kon ik het verschrikkelijk goed vinden. Van hem mocht ik op het traporgel gerust iets anders spelen dan ‘Wilt heden nu treden’. Opa vond dat niet zó geslaagd en tante deed net of ze niets hoorde. Die tante was een schat, die nooit echt kwaad werd. Als ik weer eens de zoveelste ‘stomme’ opmerking had gemaakt of vraag had gesteld zei ze alleen maar lachend “O, o, o, o, o (altijd vijf keer), maar Fongsie toch”.
Bij het middageten moest eerst mijn neef bidden. Die zei dan heel nadrukkelijk “HeireN zeigeN deizeN spoizeN AmeN”. Daarna mocht ik op zijn bidden. Ik sloeg een kruis, daarna alles over en dan weer een kruis. Want een heel Onze Vader plus Weesgegroet plus het schietgebed voor de zielen van de overleden gelovigen duurde me te uitsloverig lang. Soms kon ik echt tolerant zijn. Of zoiets.
Als het eten was afgelopen werd het altijd ineens erg stil. Dan pakte tante voor opa uit de boekenkast een reusachtig boek met twee koperen sloten eraan (het onderste was kapot). En hingen ook een stel gekleurde linten uit. Toen ik vroeg wat voor boek het was zei tante ‘Daar staat een bijbel’. Opa zette zijn petje af en iedereen keek in zijn bord. Dan begon opa te lezen.
Het was telkens een heel heilige sfeer net als onder de consecratie van de Mis als het brood Jezus werd. Wat niet kon, maar daarom was het een wonder. Als opa klaar was moest de neef de laatste woorden nazeggen en hij had het altijd goed. Dat vond ik best knap van hem. Ik had er ongeveer geen woord van verstaan. Ik dacht dat opa het in het Transvaals deed. Maar dat heb ik maar niet gevraagd. Voor de zekerheid.
's Middags ging ik met opa wandelen. Op zondag altijd hetzelfde stuk heen en terug. Toen ik 'n keer verder wilde lopen om wat verderop naar een botsing te kijken mocht dat niet. Ik vroeg dus waarom niet en opa zei dat je “op de dag des heren niet meer dan 2000 passen mocht gaan, de kerkgang daaronder niet begrepen”. Of iets in die trant. Het viel mij op dat ik kleinere pasjes maakte dan opa. Toen ik hem vroeg of dat geen kwaad kon, antwoordde hij streng: “Deze vragen zijn de heren niet welgevallig”. En toen vroeg ik maar niks meer. Over welke ‘heren’ had hij het?
De oom is jammer genoeg 'n 15 jaar later veel te jong aan kanker gestorven. Ik ben vlak voor zijn dood nog bij hem geweest. Hij was heel geel en mager geworden. En wat zeg je dan? Ik wist het niet. Toen ik weg moest vroeg oom: “Zul je voor me bidden”? Ik zei: “Voor U hoeft dat toch niet. Als U al niet meer naar de hemel gaat”. En toen begon hij te huilen en gaf me een zoen, wat hij nog nooit had gedaan.
Bij de begrafenis sprak iemand, die dingen zei over mijn oom waar ik verschrikkelijk kwaad over werd. Het leek wel of de goede man een boef was geweest, zo werd er tekeer gegaan. Ik dacht bij mezelf: ‘Je mag de predestinatie wel op je blote knieën danken dat ik dat dubbelloops geweer niet onder handbereik heb! Scheelde weer wat redeloos geweld.
(Wordt vervolgd)