Proeve van exegese
In het Johannes-evangelie is de opwekking van Lazarus de climax in een serie van zeven 'tekenen', die begint met de verandering van water in wijn op de bruiloft van Kana (Joh 2:1-12).
Er is (in Joh 11), naast andere problemen, een drietal zuivere tekstproblemen die - lijkt me toe - om een oplossing vragen. Voor ik het daarover heb eerst een anekdote en tot slot een vraag. Ik zit zelf namelijk met m'n eigen voorstel (exegese plegen) ietwat in mijn maag.
In het derde jaar van het gymnasium kregen we een nieuweling in de klas die met haar ouders van ergens uit het Verre Oosten naar Nederland was teruggekeerd. Haar vader had daar twee jaar voor een Nederlandse firma gewerkt en zij had een internationale school bezocht waar ook Latijn en Grieks werden gedoceerd. Haar vader en moeder hadden zelf gymnasium gedaan dus...
Ze heette Leny, had roestkleurige kroeshaar, brillenglazen van tenminste -11 met daarachter piepkleine oogjes, het gezicht vol sproeten en een te lange onderkaak (centen- of wijwaterbakje); kortom geen beauty. Maar ze bleek al gauw haar plaats in de klas gevonden te hebben en niemand haalde het in zijn/haar hoofd om met haar een loopje te nemen. Volgens haar seksegenoten was ze in de gymzaal aan meerdere toestellen een geweldige topatlete.
Ze woonde net als ik in de buurt van Kijkduin en op woensdag van de Goede Week – de vakantie was net begonnen – fietsten we samen de lange weg naar huis. Onderweg bleek dat ze volledig niet-godsdienstig was opgevoed, bij geen enkele religie of kerk gehoorde. Goden waren voor haar de klassieke goden, Zeus en consorten. Dat kon ik me, zelf opgegroeid in een uitgesproken godsdienstig milieu, niet voorstellen. Zó bij de hand en dan zó achterlijk.
Ze wist niet waar kerken nu eigenlijk toe dienden en wilde er wel een van binnen zien. Ik stelde voor om dat bij mijn kerk te doen want daar kwamen we toch langs. Dat was prima.
Fietsen op slot tegen de kerk en met de tassen naar binnen. Toen de deur zich achter ons sloot keek ze verbaasd en bewonderend om zich heen. Opvallend vond ik dat ze fluisterend begon te praten, duidelijk onder de indruk. “Mooie ramen, zeg”. Gebrandschilderd. ”Wat stelt het voor”? Ik uitleggen. “Mooi, joh. Goh, wat een orgel! Dat ís toch een orgel”? Ja, dat is een orgel. Door de rechter zijbeuk liepen we naar voren.
Toen viel haar oog op de levensgroot en realistisch geschilderde kruiswegstatie ‘Jezus wordt aan het aan het kruis genageld’. Verschrikt sloeg zij de handen voor de mond, liet haar tas los en met ogen groot van ontzetting zei ze “Getver” en keek me geshockeerd en met onmiskenbaar afgrijzen aan. Ik probeerde het als bijna 15-jarige uit te leggen. Blijkbaar nogal in verwarring want ik herinner me maar vaag 'mens geworden' en 'zoon van god' en 'zondeval' en 'kruisiging' en misschien nog wat meer. Ze staarde me niet begrijpend aan of ik een vreemde taal sprak. “Geloven jullie dat”? Ik knikte, lichtelijk bedremmeld. Ze bekeek me als iets heel engs. “Jullie zijn geschift” zei ze, pakte haar tas, keek nog een keer over haar schouderkort naar de statie en liep kordaat de kerk uit.
Nee, ze ging verder wel alleen naar huis, woonde maar een paar straten verder en ik moest nog een heel eind. Ze sprong op haar fiets en ging haars weegs zonder gedag te zeggen. En ik? Ik stond er maar en keek er naar. Beetje van slag. Na de vakantie bleef ze bij me uit de buurt en geen van beiden begon over wat was voorgevallen.
Nou zit ik met een probleem namelijk: kun je wel onbevangen kritiek leveren op religieuze verhalen als je areligieus bent groot geworden?
Of …..........kun je het juist pas dán, als je nog van n·i·e·t·s 'weet/overtuigd bent'?
Er zijn in de verschillende religies en culturen, weet ik nu, talloze religieuze verhalen waarin de meest onwaarschijnlijke dingen gebeuren, al dan niet gruwelijk. Meer dan 80 z.g. 'helden' zijn wereldwijd op een wonderbaarlijke manier verwekt en/of geboren, hebben tijdens hun leven onmogelijke dingen gedaan, zijn gestorven of omgebracht, vaak naderhand weer 'verschenen' of zelfs opnieuw levend geworden. Is dat allemaal echt gebeurd? Indien niet, wanneer is het verhaalde dan wél waar en wanneer níet?
Om alvast te antwoorden op de reagerende poster(s):
Carel schreef:Het komt op mij over als een echt gebeurd verhaal. De mensen die er in voorkomen lijken me echte mensen en de gebeurtenissen, behalve dan die opstanding/tot leven kweking, lijken me uit het leven gegrepen te zijn.
Kun jij nu voor jezelf zeggen: 'De kern van het verhaal (opstanding) kan niet echt gebeurd zijn dus het verhaal kan niet echt gebeurd zijn'? Of is de opstanding niet de kern van het verhaal? Wat is dat dan wel? Wat is het hier: 'storylike history' of 'historylike story' of mogelijk nog iets anders?
Carel schreef:Belangrijk is hier de vraag 'geloof jij', Joh 11,25. Ik vraag me af waarom dat zo belangrijk is. Stel ik zou niet geloven, zou deze gebeurtenis zich dan niet hebben voorgedaan? Als ik erbij zou zijn geweest zou Jezus dan gezegd hebben: "Scheert u weg gij ongelovige Carel, gij verstoort Mijn daad"?
Daar weet ik zo gauw geen antwoord op.
Carel schreef:Jezus ergert zich enkele keren, Joh 11,33 en 38. Uit beide verzen spreekt een vertrouwen maar vooral een verwachting dat Jezus dat kunstje, in leven blijven of opstaan uit de dood van Lazarus, wel even zou klaren. Ik vraag me dan af waar die ergernis op gebaseerd is of waar deze uit voortkomt. Uit de tekst wordt dat niet duidelijk, althans mij niet. Val Statenvertaling.
Hier heb je dan een van de vele voorbeelden van hoe een tekst verschillend kan worden geïnterpreteerd en op- of overgeschreven.
Carel schreef:Als ik dat lees dan krijg ik de indruk dat het feit dat men gelooft Jezus op de een of andere manier de kracht geeft om een wonder als dit te plegen.
Dit lijkt mij in strijd met de officiële leer dat Jezus zowel God als mens was. Als Hij een wonder deed, deed Hij dat niet als mens maar als God en dus almachtig. In het verhaal wilde Hij toch iets bewijzen, desnoods tegen alle ontkenningen in? Of zie jij dat anders?
Maar goed: de volgende keer over de eerste van de drie pure tekstkritieken.
Groeten.
Fons.
Een theoloog die naar exactheid streeft, heeft de eerste stap gezet op de weg naar het atheïsme. Een agnost is geen naïeveling, maar iemand die god nauwkeurig 'kent', voor wie dus veel, zo niet alle gods'voorstellingen' hun betekenis hebben verloren.
Doe me een lol, lees dit eens hardop voor als je voor de spiegel staat, en besef dat je een politieke loopbaan misgelopen bent, want met dit soort zinnen scoor je in bepaalde partijen enorm.